Een designer staat nooit alleen

Marjatta Sarpaneva was niet alleen getrouwd met de in 2006 overleden designer Timo Sarpaneva, maar werkte ook met hem samen. Daardoor was ze tientallen jaren lang getuige van het ontstaan van legendarisch Fins (glas)design. Gelukkig heeft ze het allemaal vastgelegd. We spreken haar in de privégalerie van de familie, waar ze ons verhalen vertelt over Timo Sarpaneva en de schoonheid van glas.

Timo Sarpaneva als kunstenaar en zijn Claritas collectie

'Timo begon zijn leven als kunstenaar pas echt in de Iittala glasfabriek. Hij was in de zevende hemel daar. Telkens wanneer hij de fabriek betrad, leek het alsof hij de jaren van zich af schudde. Dan veranderde hij in een uitbundige jongeman. Ik ging vaak met hem mee naar de fabriek om die geweldige transformatie mee te maken. Hij leefde in een soort symbiose met de fabriek en de mensen die daar werkten. Toen hij aan Claritas werkte, was hij dag en nacht in de weer met de glasblazers. Hij sliep af en toe een kwartiertje op een veldbed in de fabriek en liet chocolade en zoute drop brengen voor wanneer hij wakker werd. Heikki Punkari werkte nauw met Timo samen aan de totstandkoming van Claritas. In zes weken creëerden ze samen 64 variaties op de Claritas techniek, en elk daarvan was een meesterstuk.'

Timo's werkproces

'De mogelijkheden en beperkingen van glasblazen zijn bepalend voor het werk van een designer. Maar Timo liet zich niet beperken door de wispelturige aard van glas als materiaal. Hij kon snel schakelen en zijn plannen aanpassen op basis van wat de experts in de glasfabriek hem vertelden, om het uiteindelijke resultaat toch zoveel mogelijk te laten lijken op zijn schetsen. Het is onmogelijk om glas iets te laten doen dat het niet wil; misschien vult het de mal niet op de juiste manier, of buigt het niet exact zoals je wilt. Er wordt nog wel eens gedacht dat industrieel glasblazen en glasblazen voor kunstobjecten in elkaars verlengde liggen, maar het zijn twee heel verschillende dingen. Bij industrieel ontwerp moeten de objecten op een weloverwogen manier worden gefabriceerd. Je moet je ontwerp aanpassen aan de beperkingen van de technieken en materialen waarmee je werkt.'

De cultus rondom de designer

'De grootste fout die je kunt maken bij het opleiden van nieuwe en jonge ontwerpers, is te veel nadruk leggen op het belang van de designer. Het feit dat alleen de ontwerpers op een voetstuk worden gezet in het hele verhaal van Fins design, vind ik een fundamentele fout. Ik kan me daar echt kwaad om maken. De ontwerper is gewoon een deel van het team. Zijn bestaansrecht is mede afhankelijk van de mensen in de fabriek en de manier waarop iedereen samenwerkt aan het einddoel. Neem een componist; die kan een prachtig muziekstuk schrijven, maar als niemand het speelt is de partituur niet meer dan een vel papier. Design werkt hetzelfde. Zonder je team blijft het bij een schets. Timo was een begaafd kunstenaar, maar hij zou nooit hebben toegestaan dat het aandeel van de mensen in de fabriek in het hele verhaal zo wordt genegeerd.'

Glas als materiaal

'Glas is een wonderbaarlijk substantie. Zeker als je bedenkt dat glas in feite gewoon zand is, waar we overheen lopen. De manier waarop glas wordt gevormd is ook al zo buitengewoon. Heb je wel eens nagedacht over wat water, zwaartekracht of centrifugale krachten met glas doen? Het is bijna sprookjesachtig! Daar hoef je geen boek voor te lezen. Ga gewoon eens op bezoek bij een glasfabriek.'